Турызм

Магілёўская вобласць - усходні рэгіён Беларусі з багатым прыродным і культурна-гістарычным патэнцыялам развіцця турызму, асваенне якога праходзіць пад уздзеяннем неспрыяльнага радыяцыйна-экалагічнага фактару. Радыёактыўнае забруджванне 1/3 часткі тэрыторыі абмяжоўвае развіццё турызму, перш за ўсё, у найбольш пацярпелых паўднёвых раёнах вобласці. Тым не менш, багатая гісторыка-культурная спадчына і жывапісныя прыродныя ландшафты ствараюць умовы для далейшага развіцця санаторна-курортнага абслугоўвання, экскурсійнага, аздараўленчага, спартыўнага турызму на эколага-бяспечных тэрыторыях. Перспектыўным з'яўляецца развіццё транзітнага, экалагічнага, сельскага, рэлігійнага, дзелавога турызму.

На тэрыторыі Магілёўскай вобласці найбольш развіты чатыры турысцкія зоны: Магілёўская (Быхаўскі, Дрыбінскі, Магілёўскі, Слаўгарадскі, Чавускі раёны), Мсціслаўская (Клімавіцкі, Касцюковіцкі, Краснапольскі, Крычаўскі, Мсціслаўскі, Хоцімскі, Чэрыкаўскі раёны), Бабруйская (Бабруйскі, Глускі, Кіраўскі, Клічаўскі, Асіповіцкі раёны), Шклоўская (Бялыніцкі, Горацкі, Круглянскі, Шклоўскі раёны).

Для ўмерана-кантынентальнага клімату вобласці характэрна мяккая зіма і цёплае лета. Сярэднямесячныя тэмпературы студзеня змяняюцца ад -8,2 ° С на паўночным усходзе да -6,5 ° С на паўднёвым захадзе. Працягласць зімовага камфортнага перыяду з сярэднясутачнай тэмпературай ад -15°С да -5°С і ўстойлівым заляганнем снежнага покрыва складае 45-50 дзён, што дазваляе аднесці паўночна-ўсходнюю частку вобласці па камфортнасці кліматычных умоў для зімовых відаў турызму і адпачынку да найбольш спрыяльных, а паўднёва-заходнюю - да спрыяльных.

Працягласць камфортнага перыяду для летніх відаў адпачынку з сярэднясутачнай тэмпературай вышэй за 15 ° С складае каля 60 дзён. Пры гэтым сярэдняя тэмпература паветра ў ліпені змяняецца ад 17,8 на паўночным усходзе да 18,7 на паўднёвым захадзе. Спрыяльны перыяд для развіцця купальна-пляжнага адпачынку з тэмпературай вады вышэй за 17°С у Магілёўскай вобласці складае 60-80 дзён, найбольш высокія тэмпературы вады адзначаюцца ў ліпені.

Найбольш прывабнымі прыроднымі аб'ектамі, якія складаюць ландшафтную аснову фарміравання рэкрэацыйных сістэм рэгіёну, з'яўляюцца рэкі: Днепр, Бярэзіна, Сож, Друць, Пціч, Бесядзь, Проня. Магілёўская вобласць характарызуецца адносна высокім паказчыкам гушчыні рачной сеткі (0,4 км/км.кв.), што садзейнічае развіццю паходных форм воднага турызму.

Азёрны фонд Магілёўскай вобласці нязначны, налічвае 20 невялікіх вадаёмаў, размешчаных у асноўным сярод балот. Дробнаводныя зарастаючыя азёры з гразкімі берагамі не ўяўляюць істотнай каштоўнасці для масавых відаў аздараўленчага адпачынку, але могуць быць выкарыстаны пры арганізацыі экалагічнага і рыбалоўна-паляўнічага турызму. Найбуйнейшымі азёрамі з'яўляюцца Выгада (82 га), Возерскае (75 га), Чорнае (56 га), Неропля (29 га), Вяхава, Дзікае. Перспектыўным аб'ектам экалагічнага турызму з'яўляецца заказнік на базе Дубоўскага каскада азёр (Бабруйскі раён), створаны на плошчы 2289 га з мэтай аховы ўнікальных натуральных ландшафтаў даліны ракі Вір з некалькімі азёрамі (Плавун, Вяхава і інш.). Цікавасць у аматараў прыроды і паломнікаў выклікаюць культавыя Палыкавіцкая (Магілёўскі) і Блакітная крыніца (Слаўгарадскі раён).

Недахоп азёрнага фонду ў вобласці кампенсуецца наяўнасцю вадасховішчаў, з якіх найбольшым рэкрэацыйным патэнцыялам валодаюць Чыгірынскае і Асіповіцкае.

Лячэбны рэкрэацыйны патэнцыял вобласці ўключае комплекс гаючых мікракліматычных фактараў, а таксама радовішчы мінеральных вод і лячэбных гразяў. Цяпер на тэрыторыі вобласці выяўлена 16 свідравін мінеральных вод і лячэбных расолаў (Бабруйск, Магілёў, Палыкавічы, Мышкавічы і інш.), лячэбныя гразі прадстаўлены торфабрузамі Ялавіцкага радовішча.

Магілёўская вобласць мае значныя бальнеялагічныя рэсурсы. Сучасная сетка санаторна-курортных устаноў і арганізацый адпачынку ўключае 28 рэкрэацыйных прадпрыемстваў агульнай умяшчальнасцю каля 4 тыс. месц. У функцыянальнай структуры дамінуе лячэбна-аздараўленчы профіль. Штогадовыя аб'ёмы абслугоўвання ў санаторна-курортных і рэкрэацыйных установах Магілёўскай вобласці перасягаюць 40 тыс. чалавек.

Санаторна-курортная сетка Магілёўскай вобласці ўключае 12 устаноў з агульнай ёмістасцю ложкавага фонду 2,3 тыс. месц, у тым ліку: 9 санаторыяў, 2 санаторыі-прафілакторыі, 1 дзіцячы рэабілітацыйна-аздараўленчы цэнтр. Вядучымі здраўніцамі рэгіёна з'яўляюцца «Санаторый ім. В. І. Леніна» (г. Бабруйск), санаторыі «Шыннік» (Бабруйскі раён), дзіцячы санаторый «Вясёлка» (Бабруйскі раён), «Свіслач» (Асіповіцкі раён), санаторна-аздараўленчы комплекс «Дубравенка» (Магілёўскі раён), «Сосны» (Магілёўскі раён), дзіцячы санаторый(Асіповіцкі раён). Асноўным профілем з'яўляецца лячэнне хвароб органаў стрававання, мочапалавой сістэмы, абмену рэчываў пры ўнутраным ужыванні мінеральных вод, а таксама лячэнне кардыялагічных, неўралагічных захворванняў і хвароб апорна-рухальнага апарата пры вонкавым бальнеалячэнні, аднаўленне пасля ковіда. Найбольш шырокае выкарыстанне атрымалі мінеральныя воды хларыднага натрыевага складу.

На тэрыторыі вобласці размешчаны курорт мясцовага значэння «Бабруйск», дзе штогод праходзяць лячэнне і аздараўленне звыш 14 тыс. чалавек.

Шырокую вядомасць мае культавая Палыкавіцкая крыніца ў наваколлях Магілёва, вада якой адрозніваецца высокім утрыманнем магнію і славіцца гаючымі ўласцівасцямі. Крыніца здаўна з'яўляецца аб'ектам паломніцтва, цяпер мае статус помніка прыроды рэспубліканскага значэння.

Для арганізацыі турысцка-рэкрэацыйных заняткаў важным кампанентам ландшафта з'яўляюцца лясныя комплексы. Лесам занята каля 34% тэрыторыі вобласці, найбольшая лясістасць назіраецца на паўднёвым захадзе - у Глускім, Быхаўскім, Асіповіцкім, Клічаўскім раёнах. У краявідным складзе дамінуюць іглічныя лясы, на якія прыходзіцца 54,9%; на яловыя і бярозавыя лясы прыпадае па 15%, альховыя - 5,6%, дубовыя - 5,4%. Лясныя масівы, спрыяльныя для рэкрэацыйнага асваення, засяроджаны ў цэнтральнай і паўночна-ўсходняй частках вобласці.

Жывёльны свет рэгіёна з'яўляецца рэсурсным фактарам развіцця экалагічнага і паляўнічага турызму. У вобласці створана больш за 30 паляўнічых гаспадарак, значная частка якіх засяроджана на тэрыторыі Асіповіцкага, Быхаўскага, Шклоўскага, Магілёўскага раёнаў. Найбольш вядомыя паляўнічая гаспадарка «Цецярынская» плошчай 82,4 тыс. га (Круглянскі раён) і паляўнічая база «Глухарыны ток» (Бялыніцкі раён). Найбольшае прамысловае значэнне ў рэгіёне маюць лось, кабан, казуля, заяц, бялку, воўк, лісіца.

Прывабным турысцкім аб'ектам стаў створаны каля в. Буйнічы ў ваколіцах Магілёва заасад, дзе на плошчы 80 га можна назіраць жывёл набліжаным да натуральных умоў.

Курортна-рэкрэацыйныя тэрыторыі займаюць 7,6% плошчы вобласці, уключаюць зону адпачынку рэспубліканскага значэння «Чыгірынка» ў Быхаўскім раёне (29,0 тыс. га, узровень радыеактыўнага забруджвання 1 - 5 Кі/км. кв.) і зоны адпачынку мясцовага значэння, сярод якіх найбуйнейшымі з'яўляюцца «Мікольскае» (Мсціслаўскі і Дрыбінскі раёны), «Асіповічы» (Асіповіцкі раён), «Раста» (Магілёўскі і Чавускі раёны), «Артыслаўка» (Шклоўскі раён), «Гарадок» (Глускі раён). Пад уздзеяннем радыяцыйна-экалагічнага фактару шэраг зон адпачынку ў паўднёва-ўсходняй частцы вобласці быў канфіскаваны з рэкрэацыйнага выкарыстання (з 26 зон адпачынку мясцовага значэння 8 размешчаны ў зоне радыеактыўнага забруджвання звыш 1 Кі/км. кв.). У сувязі з забруджваннем глеб і лясоў радыенуклідамі выведзены з рэкрэацыйнага выкарыстання зоны адпачынку мясцовага значэння «Друць», «Гута», «Слаўгарад», «Баброўка», «Сож», што патрабуе рэзервавання дадатковых рэкрэацыйных тэрыторый у экалагічна чыстых рэгіёнах у цэнтральнай і паўднёва-заходняй частках вобласці.

Сетка стацыянарных аздараўленчых устаноў Магілёўскай вобласці ўключае 16 аб'ектаў, якія разлічаны на адначасовы прыём каля 1 тысячы турыстаў, і прадстаўлена пераважна базамі адпачынку.

Рэсурсны патэнцыял развіцця экалагічнага турызму складаюць асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі і помнікі прыроды рэгіёну. Агульная плошча асабліва ахоўных прыродных тэрыторый вобласці складае 91,6 тыс. га або 3,2 працэнта плошчы вобласці. Сярод 170 заказнікаў мясцовага значэння вылучаюцца чатыры групы: тарфяныя, ландшафтныя, журавінавыя і гідралагічныя. Звыш 40% заказнікаў канцэнтруюцца ў сямі паўднёва-заходніх раёнах: Бялыніцкім, Клічаўскім, Быхаўскім, Бабруйскім, Асіповіцкім, Глускім і Кіраўскім.

Пры адсутнасці на тэрыторыі Магілёўскай вобласці нацыянальных паркаў і запаведнікаў, асаблівае значэнне набываюць рэспубліканскія заказнікі (гідралагічныя «Заазер'е» і «Астравы Дулебы», ландшафтны «Старыца») і помнікі прыроды. Сярод 15 помнікаў прыроды рэспубліканскага значэння звыш 70% - батанічныя.

Магілёўская вобласць мае ўнікальныя помнікі садова-паркавага мастацтва, сярод якіх найбольш вядомы дэндралагічны парк Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі ў Горках, Грудзінаўскі, Жыліцкі паркі (XIX ст.).

Перспектывы развіцця экалагічнага турызму звязаны з планамі стварэння Свіслацка-Бярэзінскага нацыянальнага парку плошчай 68 тыс. га на тэрыторыі Асіповіцкага і Клічаўскага раёнаў у міжрэччы Свіслачы і Бярэзіны.

У вобласці прадстаўлены ўсе актыўныя віды турызму, праводзяцца пешыя, веласіпедныя, водныя і лыжныя паходы. Важную ролю ў развіцці спартыўнага турызму адыгрывае Магілёўскі клуб турыстаў.

Магілёўская вобласць з'яўляецца рэгіёнам са значнай культурнай спадчынай, выкарыстанне якога ў экскурсійным турызме недастаткова эфектыўнае.

У гісторыка-культурнай спадчыне рэгіёну на працягу стагоддзяў спляліся разам традыцыі беларускай і расійскай культуры, якія знайшлі адлюстраванне ў помніках палацава-паркавай і сядзібнай архітэктуры, культавага дойлідства. Магілёўшчына выступае на рынку экскурсійнага турызму як рэгіён з перавагай культурных усходнеславянскіх традыцый у адрозненне ад Заходняй Беларусі, дзе ў помніках архітэктуры, мастацтва і гісторыі вельмі адчувальны ўплыў заходнееўрапейскай цывілізацыі.

У Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь па Магілёўскай вобласці ўключаны 1085 аб'ектаў, з іх: 796 помнікаў археалогіі, 130 - гісторыі, 8 - мастацтва, 129 - архітэктуры, 2 - горадабудаўніцтва, 15 - нематэрыяльнай спадчыны, 3 рухомыя каштоўнасці . На ўключэнне ў Спіс аб'ектаў Сусветнай спадчыны чалавецтва прэтэндуе Свята-Мікольскі манастыр у Магілёве - помнік архітэктуры барока XVII ст. Найважнейшымі гісторыка-архітэктурнымі помнікамі рэгіёну з'яўляюцца: палацава-паркавыя і сядзібна-паркавыя ансамблі ў Жылічах, Грудзінаўцы, Крычаве; комплексы манастыроў і гістарычная забудова Мсціслаўля і яго наваколля (Пустынскі манастыр XVI ст., Тупічаўскі манастыр, езуіцкі касцёл з кляштарам пач. XVII ст., Кармеліцкі манастыр Успення Маці Божай XVIII ст.), культавыя збудаванні Магілёва (ансамбль Мікольскага манастыра XVII ст., касцёл Св. Станіслава XVIII ст.), Бабруйская крэпасць, Быхаўскі замак, Шклоўская ратуша, гістарычная забудова к. XIX - пач. XX ст. у Магілёве, Бабруйску.

Праводзіцца работа па рэстаўрацыі помнікаў гісторыка-культурнай спадчыны рэгіёна. У 2008 г. адкрыўся для наведвання палац князя Пацёмкіна ў Крычаве, працягваецца рэстаўрацыя храмаў Мсціслаўля.

Значнае месца ў гісторыка-культурнай спадчыне рэгіёну займаюць ваенна-гістарычныя помнікі і мемарыяльныя комплексы: мемарыял «Буйніцкае поле», прысвечаны гераічным абаронцам Магілёва ў чэрвені 1941 г., мемарыяльная капліца ў в. Салтанаўка, узведзеная ў 1912 г. на памятным месцы бітвы Айчыннай вайны 1812 г., мемарыяльная капліца і помнік у гонар перамогі рускіх воінаў над шведамі ў 1708 г. у бітве пры в. Лясная (Слаўгарадскі раён), мемарыяльны комплекс савецка-польскай баявога садружнасці каля в. Леніна Горацкага раёна, Усакінскі партызанскі комплекс у Клічаўскім раёне і інш.

Найбольшым экскурсійным патэнцыялам валодаюць Магілёўскі, Мсціслаўскі і Бабруйскі раёны. У большасці раёнаў вобласці шчыльнасць культурна-гістарычных аб'ектаў невысокая і складае ад 5 да 10 аб'ектаў на 1 тыс. км2. Выключэнне складае Магілёўскі раён, дзе гэты паказчык складае ад 15 да 25 аб'ектаў на 1 тыс. км2.

З улікам пазнавальнай каштоўнасці і захаванасці гісторыка-культурнай спадчыны, узроўню развіцця рэкрэацыйнай інфраструктуры, транспартнай даступнасці выдзяляюцца некалькі груп турысцка-экскурсійных цэнтраў Магілёўскай вобласці:

- Магілёў (перспектыўны турысцка-экскурсійны цэнтр міжнароднага значэння);

- Бабруйск, Мсціслаў (турысцка-экскурсійныя цэнтры нацыянальнага значэння);

— Бялынічы, Быхаў, Горкі, Крычаў, Слаўгарад, Шклоў (турысцка-экскурсійныя цэнтры рэгіянальнага значэння).

На тэрыторыі вобласці функцыянуюць 24 дзяржаўныя музеі і іх філіялы. Найбольш наведваемымі з'яўляюцца Магілёўскі краязнаўчы музей, Магілёўскі этнаграфічны музей, Магілёўскі мастацкі музей імя Масленікава, Бабруйскі краязнаўчы музей, мастацкі музей ім. В. К. Бялыніцкага-Бірулі.

Важную ролю ў фарміраванні экскурсійнага патэнцыялу рэгіёну і развіцці падзейнага турызму адыгрываюць фестывалі: міжнародны музычны фестываль «Залаты шлягер», дзіцячы фестываль «Залатая пчолка», рыцарскі фэст, фестываль духоўнай музыкі, фестываль анімацыйных фільмаў «Анімаёўка» і інш.

У Магілёўскай вобласці знаходзіцца шэраг памятных мясцін, звязаных з жыццём вядомых дзеячаў гісторыі і культуры: паэтаў і пісьменнікаў (М. Багдановіч, В. Дунін-Марцінкевіч, М. Гарэцкі), вучоных (А. Смоліч, А. Шміт), мастакоў (У .К. Бялыніцкі-Біруля, А. Маневіч), палітычных дзеячаў (Шклоўскі раён, в. Александрыя - радзіма Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнка).

На тэрыторыі Магілёўскай вобласці гістарычна склаліся цэнтры народных рамёстваў і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: кераміка - Бабруйск, Горкі, Гарадок (Глускі раён), Касцюковічы, Крычаў, Магілёў, Мсціслаў, Свяцілавічы (Бялыніцкі раён), Стары і Новы Дзядзін (Клімавіцкі раён), Чавусы; кафлі - Крычаў, Мсціслаў; гарнітур - Краснаполле, Магілёў. Элементы самабытнай традыцыйнай культуры, якія захаваліся, з'яўляюцца перадумовай развіцця фальклорна-этнаграфічнага турызму.

У вобласці налічваецца больш за 1500 майстроў і ўмельцаў розных жанраў народных рамёстваў і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Дзейнічаюць 6 дамоў рамёстваў (Бабруйскі, Гарэцкі, Клімавіцкі, Касцюковіцкі, Круглянскі, Асіповіцкі раёны), звыш 170 гурткоў народных рамёстваў і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. У наваколлях Магілёва (в. Буйнічы) створаны музей «Беларуская этнаграфічная вёска XIX стагоддзя», які прадстаўляе традыцыйную культуру беларускай вёскі.

Гасцям Магілёўшчыны прапануюцца розныя аглядныя экскурсіі па Магілёве, загарадныя экскурсійныя маршруты: Магілёў - Мсціслаў, Магілёў - Шклоў, Магілёў - Быхаў, Магілёў - Бабруйск - Жылічы, Магілёў - Крычаў, Магілёў - Усакінскія лясы - Клічаў і г.д.

У тэматычнай структуры экскурсійнага абслугоўвання дамінуе ваенна-гістарычная тэматыка: маршруты «Салдатамі былі ўсе» (мемарыял на Буйніцкім полі), «Абарона горада Магілёва», «Героям 1812 г. » (в. Салтанаўка), «Маці Палтаўскай баталіі» (в. Лясная), «Дарогай баявой садружнасці» (музей савецка-польскай баявой славы ў п. Леніна). Рэгіён валодае рэсурсамі для стварэння экскурсійных маршрутаў па палацава - паркавых ансамблях, сядзібных комплексах, развіцця экскурсійнай тэмы «Эпоха класіцызму на беларускай зямлі». Мсціслаў і яго наваколле («Беларускі Суздаль») прэтэндуюць на статус вядучага рэгіянальнага цэнтра паломніцкіх вандровак і экскурсій па культавых збудаваннях.

Агульная працягласць чыгункі на тэрыторыі вобласці складае 823 км. Асноўныя чыгуначныя лініі: Віцебск - Орша - Магілёў - Жлобін, Жлобін - Бабруйск - Мінск, Орша - Крычаў - Унеча (Расія), Крычаў - Магілёў - Асіповічы. Найважнейшыя чыгуначныя цэнтры: Магілёў, Асіповічы, Крычаў. Працягласць аўтадарог агульнага карыстання складае 11,7 тыс. км, у т. л. з цвёрдым пакрыццём - 9,4 тыс. км, аўтадарогі ў цэлым паўтараюць малюнак асноўных чыгунак. Максімальная гушчыня аўтамабільных дарог адзначаецца ў Магілёўскім, Шклоўскім, Дрыбінскім, Мсціслаўскім, Слаўгарадскім, Чэрыкаўскім раёнах. Асноўныя аўтамагістралі вобласці: Санкт-Пецярбург - Віцебск - Шклоў - Магілёў - Быхаў - Гомель - Кіеў - Адэса; Магілёў - Беразіно - Мінск; Мінск - Асіповічы - Бабруйск - Гомель, Магілёў - Чэрыкаў - Касцюковічы; Падольск - Крычаў - Бабруйск - Івацэвічы, У Магілёве маецца аэрапорт.

Па тэрыторыі вобласці праходзіць лінія трансеўрапейскага транспартнага калідора № 9 (Хельсінкі - Санкт-Пецярбург - Віцебск - Магілёў - Гомель - Кіеў - Дзімітраўград - Александруполіс), які аб'ядноўвае 6 краін і з'яўляецца важнай перадумовай для актывізацыі развіцця ў рэгіёне транзітнага турызму. Магілёўская вобласць мяжуе з Бранскай і Смаленскай абласцямі РФ, працягласць мяжы складае каля 330 км. Адсутнасць візавых фармальнасцей на граніцы паміж Расіяй і Беларуссю садзейнічае развіццю турысцкага абмену паміж краінамі і развіццю прыгранічнага турызму.