У музеі Магілёва расказваюць пра подзвіг урачоў, якія загінулі, ратуючы іншых

Падполле ў белых халатах

Падчас фашысцкай акупацыі магілёўскія медыкі коштам уласнага жыцця выратавалі тысячы людзей

Уладзімір Кузняцоў, Фёдар Пашанін, Аляксей Паршын, Макар Куўшынаў, Станіслаў Мармулеўскі, Канстанцін Кісялёў... Людзі самай мірнай на зямлі прафесіі ў гады Вялікай Айчыннай вайны лячылі параненых і хворых салдат, ваеннапалонных, бежанцаў, землякоў у разгар успышак эпідэмій. Стаўшы падпольшчыкамі, штодня рызыкуючы сабой, яны перадавалі партызанам медыкаменты, перавязачныя матэрыялы. Жыццём ім абавязаны многія, але яны самі не дажылі да Перамогі. На стэндзе ў музеі гісторыі аховы здароўя, размешчаным у абласной навуковай медыцынскай бібліятэцы Магілёўскага абласнога лячэбна-дыягнастычнага цэнтра, - партрэты гэтых гераічных людзей. Яны прынялі пакутніцкую смерць на шыбеніцы на Савецкай плошчы (цяпер плошча Славы) у Магілёве 17 лістапада 1941-го...

Непакораныя

Уладзімір Кузняцоў у пачатку жніўня 1941 года быў галоўурачом Магілёўскай абласной (цяпер гарадской) лякарні. Калі прыйшлі немцы, ён і некалькі іншых дактароў прынялі рашэнне застацца ў акупаваным горадзе з параненымі. А такіх чырвонаармейцаў было каля чатырох тысяч: 172-я стралковая дывізія па загадзе камандавання, пакідаючы горад, пакінула ў Магілёве дывізіённы шпіталь. Каб выратаваць іх ад расправы нацыстаў, галоўны лекар разам з палітруком Гурыевым (яны стварылі антыфашысцкую падпольную групу «Непакорныя», у склад якой увайшлі лекары Пашанін і Паршын) перапісвалі медыцынскія карткі і гісторыі хваробы камуністаў і афіцэраў. За ноч да таго, як немцы занялі Магілёў, усіх параненых камандзіраў і палітработнікаў доктара зрабілі «радавымі» і «беспартыйнымі». Пасля таго як фашысты абнеслі шпіталь калючым дротам і строга забаранілі пакідаць яго тэрыторыю, медыкі ўсё ж працягнулі падпольную працу, рызыкуючы жыццём.

Смерці насуперак

Загадчыца абласной навуковай медыцынскай бібліятэкі Дыяна Серабракова з гонарам расказвае пра гераізм медыкаў-землякоў:

- Гісторыі хвароб яны афармлялі так, быццам параненым салдатам, якія на самой справе здаравелі, становіцца ўсё горш. Уначы выносілі «памерлых па дакументах» у Трупярню з жахлівай таблічкай «Тыф». Некаторых чырвонаармейцаў афармлялі ў лякарню пад выглядам мясцовых жыхароў, нібыта пацярпелых пры бамбёжцы. А пасля ацаленьня шчасна іх выпісвалі. Гэтых «памерлых» і «мясцовых», а таксама медыкаменты перапраўлялі ў партызанскія атрады. Так было выратавана больш за тысячу камандзіраў і чырвонаармейцаў.

Дыяна Серабракова працягвае сваё апавяданне:

- Праз нейкі час фашысты заўважылі, што ў шпіталі імкліва памяншаецца колькасць людзей. Заслалі туды правакатара, які выдаў лекараў. Іх схапілі, жорстка катавалі, пакаралі смерцю. Маладзенькая медсястра Ліза Еўдакіменка, праз якую "Непакорныя" падтрымлівалі сувязь з падпольным камітэтам, паспела сысці ў партызанскі атрад. Але ў студзені 1944 года пры разгроме варожага гарнізона ў вёсцы Галынец Магілёўскага раёна была цяжка паранена і патрапіла ў палон. Пасля катаванняў фашысты спалілі яе жыўцом.

Анёлы жыцця

Пасля Кузняцова галоўдоктарам бальніцы стаў Станіслаў Мармулеўскі, якому прыйшлося сутыкнуцца з больш жорсткім стаўленнем акупантаў да медперсаналу і пацыентам. Кантроль за імі быў строгі. Але нягледзячы на гэта, медыцынскае падполле жыло. Мармулеўскі з кіраўніком падпольнай арганізацыі медработнікаў Макарам Куўшынавым — ураджэнцам вёскі Амховай Магілёўскага раёна, кандыдатам медыцынскіх навук, урачамі Канстанцінам Кісялёвым, Сяргеем Мельнікам, Клаўдзіяй Улагінай і іншымі прадоўжылі перапраўляць салдат, якія здаравелі ў партызанскія атрады, і партызанскія атрады. Ратавалі яны ад згону ў Нямеччыну і моладзь, выдаючы фіктыўныя даведкі аб хваробах.

Медыкі-падпольшчыкі распаўсюджвалі антыфашысцкія ўлёткі і зводкі Саўінфармбюро, збіралі разведдадзеныя. Працавалі практычна суткамі, не сыходзячы дадому. Калег-дактароў перапраўлялі ў партызанскія атрады, якія востра ў іх мелі патрэбу. Тамака яны рабілі аперацыі. А ў самых складаных выпадках, рызыкуючы ўласным жыццём, забіралі параненых партызан у бальніцу і аперавалі там.

Памяць на стагоддзі

10 мая 1943 гады фашысты схапілі Куўшынава, Мармулеўскага, Мельніка, Улагіну і падверглі іх найжорсткім катаванням у гестапа. Падпольшчыкі выдужалі, не здрадзіўшы нікому са сваіх таварышаў: 24 ліпеня 1943-го іх адправілі ў газавую камеру...

Многія ўрачы пасля гэтага пайшлі ў партызанскія атрады. У бальніцы катастрафічна не хапала персанала, медыкаментаў і прадуктаў харчавання. У ноч на 29 мая 1943 года пры масіраваным бамбардзіроўцы Магілёва яна сур'ёзна пацярпела: загінула некалькі медыкаў, шэраг карпусоў прыйшоў у непрыдатнасць, а параненыя працягвалі паступаць патокам. Але астатнія дактары і медсёстры працягвалі аказваць дапамогу гараджанам, ваеннапалонным, уцекачам, годна выконваючы свой прафесійны абавязак у найцяжкіх умовах ваеннага часу.

У памяць аб людзях у белых халатах, якія ў гады Вялікай Айчыннай вайны выратавалі тысячы жыццяў, на будынку Магілёўскай гарадской бальніцы хуткай медыцынскай дапамогі ўстаноўлены мемарыяльныя дошкі. Пра медыкаў землякоў расказваюць у музеі — пра іх подзвіг павінны памятаць не толькі тыя, хто жыве цяпер, але і наступныя пакаленні.

 СБ