Пераемнасць пакаленняў: школьнікі з аграгарадка Вішоў збіраюць успаміны землякоў – дзяцей вайны

Выхаванне праўдай

Тлумачаць: з кожным годам людзей, якія перажылі трагічныя ваенныя падзеі, становіцца ўсё менш, таму мы павінны захаваць іх бясцэнныя сведчанні, каб не абарвалася сувязь пакаленняў. У гісторыка-дакументальным нарысе «Іх дзяцінства апаліла вайна» ўжо каля 20 апавяданняў старажылаў з аграгарадка і навакольных вёсак.

Раны на сэрцы

– Жыхары нашага сельсавета расказваюць аб асабістых трагедыях, і, слухаючы іх, дзеці разумеюць: ёсць сардэчныя раны, якія час не лечыць, – падкрэслівае настаўнік гісторыі Уладзімір Чужаўко. – Дзіна Прохарава ў вайну жыла ў Магілёве. Аднойчы, вярнуўшыся дадому, убачыла пасля бамбёжкі толькі руіны. Пад заваламі адшукала загінулых бацьку, маці, сясцёр, братоў. І, раптоўна асірацеўшы, перабралася да далёкай радні ў Вішоў. Другая зямлячка – Валянціна Лянеўская – у вайну страціла шэсць братоў і сясцёр. Адну немцы забілі ў яе на вачах: адкрылі па ёй, якая ўцякала, агонь з аўтаматаў.

Ад Кацярыны Супіталёвай школьнікі даведаліся, як лютавалі акупанты ў 1943-м у яе роднай Малінаўцы: у свіране жывымі спалілі 71 мясцовага жыхара, у тым ліку больш за 50 дзетак. «Нашу хату таксама знішчылі. Прыйшлося нам, маме і чацвярым дзецям, з якіх я, сямігадовая, была старэйшай, хавацца ў лесе, – расказала Кацярына Васільеўна. – Маіх дзядулю і бабулю расстралялі за сувязь з партызанамі, бацька загінуў на фронце».

Зінаіда Бондзікава ў восем гадоў убачыла масавае пакаранне: «У вёсцы Ізабішча карнікі расстралялі 24 мужчын. «Маладых хлопцаў і дзяўчат пагналі на прымусовыя работы ў Германію. Сярод іх быў і мой будучы муж».

«Асабліва жорсткімі былі паліцаі: забівалі мясцовых актывістаў, па-зверску замучылі дырэктара школы, забіралі ў людзей жывёлу і правізію, – успамінае Таццяна Кустава з Навасёлак. – Страшны быў час, не дай бог, каб калі-небудзь паўтарылася».

Самалёт у балоце і выратаваны лётчык

 Памятаю, як фашысты збілі наш самалёт. Ён паваліўся прама ў балота, патануў. А з ім адзін з членаў экіпажа. Другі лётчык паспеў катапультавацца і прызямліўся недалёка ад вёскі Север, – падзяліўся са школьнікамі сваёй гісторыяй Васіль Варфаламееў з вёскі Карпаўкі. – Неўзабаве пасля гэтага да нас у дом прыйшлі партызаны, просячы бацьку, каб на месцы трагедыі пашукаў кулямётныя стужкі. Я, падслухаўшы іх размову, памчаўся ў лес. Стаў насіць народным мсціўцам боепрыпасы. Адна вылазка ледзь не каштавала мне жыцця: на зваротным шляху наткнуўся на немцаў. Яны, убачыўшы «тоўстага падлетка» (я абкруціў вакол цела кулямётныя стужкі), сталі смяяцца, тыкаць у мяне аўтаматамі. Разумеючы, што, калі яны знойдуць на мне схаванае, могуць расстраляць усю сям’ю, я ў думках папрасіў прабачэння ў блізкіх, але фашысты, удосталь нацешыўшыся, адпусцілі мяне».

Юнаму патрыёту, які як мог набліжаў перамогу, партызаны былі ўдзячныя. А збіты ля вёскі лётчык пасля вайны адшукаў сваіх выратавальнікаў. «Калі каля Карпаўкі ўпаў самалёт, лётчык – паранены, абгарэлы – запоўз да нас у гумно, – вяртаецца ў ваеннае мінулае жыхарка вёскі Север Зінаіда Талпыга. – Мая мама разам з суседкамі яго выхадзілі, пераправілі да партызанаў. Уся наша сям’я і большасць аднавяскоўцаў былі ў іх сувязнымі. Імя лётчыка я забылася. Але памятаю, што ў мірны час ён даслаў нам ліст падзякі, падарункі».

Ніколі не забудзем

Антаніна Рудакоўская з аграгарадка Вішоў у вайну жыла ў вёсцы Татарка Любанскага раёна: «Наш край быў партызанскай зонай, і акупанты жорстка распраўляліся з мірным насельніцтвам. Строілі вяскоўцаў у шарэнгу, выводзілі кожнага дзясятага чалавека, стралялі яму ў твар разрыўнымі кулямі. Шмат людзей загінула, але тыя, што засталіся, працягвалі дапамагаць партызанам. Мая мама варыла для іх ежу, пякла хлеб, чыніла адзенне... Падчас адной з аблаў нас з дзядзькам і маці схапілі карнікі, павезлі ў суседнюю вёску. Па дарозе мы падарваліся на міне – мне асколкамі парэзала ногі. Ужо на месцы нас замкнулі ў хляве, але нам удалося збегчы».

Таццяна Міткевіч з сяла Сіпайлы збегчы ад фашыстаў не здолела. 4 сакавіка 1944 года яе разам з іншай моладдзю сагналі на прымусовыя працы ў Германію: «Засялілі ў баракі, выдалі велізарныя камбінезоны, сандалі з драўлянымі калодкамі. Кармілі вельмі дрэнна: у дзень вылучалі па малюсенькім кавалачку хлеба, міску вадкай кашы або супу з цыбулевых стрэлак. Прымусілі чыніць для немцаў бялізну, шыць вопратку, разгружаць вагоны. Працавалі мы з самае раніцы да позняй ночы... Нас пасля вызвалення адвезлі да мяжы са Швейцарыяй, далі кожнаму сухпаёк і на цягніку адправілі дадому. Я вярнулася ў родную вёску, выйшла замуж, усё жыццё працавала ў калгасе».

У Вішоўскім сельсавеце 31 населены пункт, і мясцовыя школьнікі збіраюцца працягнуць працу ў напрамку ўшанавання памяці. З гэтага навучальнага года плануюць ездзіць не толькі ў экспедыцыі па вёсках, але і ў палявыя: у верасні пры Вішоўскай школе пачаў працу пошукавы гурток «Радзіма».

 СБ