«Нам нічога не заставалася рабіць». Аляксандр Лукашэнка выратаваў гэты завод у 2000-я і сёння ён лепшы на постсавецкай прасторы

Савецкі час быў перыядам подзвігаў. У пасляваенныя гады людзі, не шкадуючы сваіх сіл, імкнуліся адрадзіць і адбудаваць гарады і рэспублікі. Для БССР гэты час азнаменаваўся паскораным развіццём самых разнастайных галін прамысловасці. У краіне сталі з'яўляцца заводы, прадукцыя якіх у далейшым стане візітнай карткай Беларусі: самазвалы БЕЛАЗ, грузавікі і аўтобусы МАЗ, трактары «Беларус», халадзільнікі «Мінск», веласіпеды AIST, гадзіннікі «Луч»... У канцы 60-х на ўскраіне Магілёва з'явіцца яшчэ адно прадпрыемства, якое праз некалькі гадоў таксама стане адным з брэндаў краіны. Размова пра Магілёўскі ліфтабудаўнічы завод. У новым выпуску YouTube-праекта БЕЛТА «Па факце: рашэнні Першага» мы расказваем, чаму кожнаму другому работніку «Магілёўліфтмаша» было прысвоена званне ўдарніка камуністычнай працы, што прымусіла прамысловага гіганта пераключыцца на вытворчасць прычэпаў і лябёдак у 1990-я і як Прэзідэнт Беларусі ратаваў прадпрыемства на рубяжы 2000-х..

Як у Беларусі сталі вырабляць ліфты

Наогул першапраходцам у ліфтабудаванні БССР «Магілёўліфтмаш» не быў. Спачатку вытворчасць ліфтаў была асвоена ў 1964 годзе на другім магілёўскім заводзе – «Строммашына». Але паўсюдны рост будаўніцтва патрабаваў усё большага выпуску ліфтаў і неспецыялізаваная вытворчасць проста не спраўлялася з гэтай задачай. У 1966 годзе Савет Міністраў СССР сваёй пастановай зацвердзіў будаўніцтва Магілёўскага ліфтабудаўнічага завода. Прадпрыемства павінна было забяспечыць вертыкальнымі інжынернымі камунікацыямі асноўныя будпляцоўкі ў Савецкім Саюзе.

Ва ўзвядзенні новага завода прымалі ўдзел трэсты і брыгады з усяго СССР. Абсталяванне ўстанаўлівалася на часовых вытворчых тэрыторыях яшчэ да поўнага заканчэння будаўніцтва цэхаў. Станкі завозілі з Украіны, Грузіі, Казахстана, Літвы. Узвядзенне ліфтабудаўнічага гіганта было на асаблівым кантролі на ўсіх узроўнях улады - ад раённага да Вярхоўнага Савета СССР. Ужо да канца 1968 года выйшла першая прадукцыя - абмежавальнік скорасці. Крыху пазней былі асвоены і іншыя дэталі для ліфтаў.

У 1970-м былі выпушчаны першыя пасажырскія ліфты грузападымальнасцю 350 кг і скорасцю руху больш як паўметра за секунду. Першы механізм устанавілі ў будынку Дома Саветаў у Магілёве. Так зарадзілася традыцыя завода - устанаўліваць юбілейныя статысячныя ліфты толькі на аб'ектах горада.

Праз пару гадоў на беларускія ліфты сталі паступаць заяўкі з Масквы, Валгаграда, Ленінграда, Растова і іншых гарадоў. А ў 80-я яны пастаўляліся ўжо ў сотні гарадоў СССР, а таксама ў Венгрыю, Польшчу, В'етнам, Манголію, Пакістан. Выконваў завод і ваенныя заказы. Тут вырабляліся ліфты для касмадрома Байканур і пад'ёмнікі для ракетных шахтаў. І праца завадчан не заставалася незаўважанай - званне ўдарніка камуністычнай працы было прысвоена амаль кожнаму другому работніку.

Што адбывалася на «Магілёўліфтмашы» ў 1990-я

Але распад СССР і як вынік разрыў знешнеэканамічных сувязей і міжгаліновай кааперацыі тут жа адбіліся на рабоце прадпрыемства. «Магілёўліфтмаш» пачаў губляць заказы, знізіліся тэхніка-эканамічныя паказчыкі. Калі ў 1991 годзе прадпрыемства вырабіла рэкордную колькасць ліфтаў - больш за 14 тыс. (і гэта лічба да гэтага часу застаецца рэкорднай), то ў 1993-м - ужо 4 тыс. ліфтаў. А ў 96-м - усяго 1,7 тыс. Каб выжыць, завод вырашыў сканцэнтравацца на вытворчасці тавараў народнага карыстання. Тут выпускалі электракультыватары для апрацоўкі зямлі, прычэпы да легкавых машын.

«На завод я прыйшла ў красавіку 89 года, пасля таго як скончыла Магілёўскі палітэхнікум. Ужо ў тыя гады было цяжкавата. Работы было мала, вакол ішлі скарачэнні. Прадукцыя нідзе не куплялася. Трапіла пад скарачэнне і я. Мне прапанавалі перайсці ў цэх тавараў народнага спажывання. Ліфты тады ішлі цяжкавата, і ў асноўным уся нагрузка клалася на шырспажыў: на зборку машын, сельгаслябёдак. Ацяплення не было. Але дырэктар стараўся, нас увесь час падтрымліваў. Гаварыў: «Дзяўчаты, пацярпіце». Дэталі халодныя, рукі абмарожваліся. Але, тым не менш, мы працавалі, стараліся, неяк нас абагравалі. Мы так і прадавалі сваю прадукцыю», - успамінае слесар механазборачных работ цэха зборкі і фарбавання Святлана Халамеева.

Як Лукашэнка ўпершыню наведваў «Магілёўліфтмаш»

Як расказваюць завадчане, сітуацыя пачала мяняцца толькі ў канцы 1990-х - у пачатку 2000-х дзякуючы прыезду Прэзідэнта. Упершыню Аляксандр Лукашэнка наведаў «Магілёўліфтмаш» у верасні 2000 года. Прыбыўшы ў Магілёў, кіраўнік дзяржавы перш за ўсё пагутарыў з яго жыхарамі, а затым накіраваўся на завод. У цэнтры ўвагі былі праблемы забеспячэння завода сыравінай і матэрыяламі. Беларускі лідар агледзеў цэхі, азнаёміўся з эканамічнымі паказчыкамі. Па выніках візіту Аляксандр Лукашэнка даў шэраг даручэнняў па мадэрнізацыі вытворчасці, а таксама падкрэсліў, што праблемы, аб якіх гаварылі завадчане, павінны быць вырашаны ў бліжэйшы час.

«Перыяд быў цяжкі. Зарплаты былі недзе $100. У пачатку 2000-х Прэзідэнт прыехаў. Гэта была, па-мойму, восень. І ўжо праз год пачало паступаць абсталяванне. Проста ў цэх прыходзіш, а тут адны каробкі стаяць. Проста ўсё кардынальна памянялася. Не проста цэх, наогул завод абнавіўся. Як зямля і неба», - гаворыць аператар лазерных установак цэха металаканструкцый Аляксандр Пацанкоў.

Перад кіраўніцтвам «Магілёўліфтмаша» Аляксандр Лукашэнка паставіў задачу, якая не церпіць адкладу, - нарошчваць прамысловы патэнцыял. Візіт Прэзідэнта стаў зыходным пунктам пачатку шырокамаштабнай мадэрнізацыі прадпрыемства.

«Усё змянілася ў асноўным з прыходам Прэзідэнта нашага. І прадпрыемства стала развівацца паволі, і ліфты пайшлі ўжо. Большы асартымент стаў, абсталяванне ўжо стала мяняцца на заводзе. У прынцыпе, жыццё стала аднаўляцца», - адзначае Святлана Халамеева.

Дзякуючы працавітаму калектыву, прынцыповым і цвёрдым рашэнням кіраўніцтва краіны завод здолеў справіцца з цяжкасцямі і ў пачатку 2000-х зноў выйшаў у лідары на постсавецкай прасторы. Не дарэмна сёння завод лічыцца перспектыўным месцам для маладых спецыялістаў.

«У 2013 годзе я скончыў Магілёўскі дзяржаўны політэхнічны каледж і прыйшоў сюды на адпрацоўку. Я ведаў, што гэта адно з лепшых прадпрыемстваў у Магілёве. Былі экскурсіі на іншыя прадпрыемствы горада, і нам было з чым параўнаць. Мы хацелі трапіць на адпрацоўку менавіта сюды, таму што ўзровень прадпрыемства быў намнога вышэйшы, чым у іншых. Адпрацоўку скончыў і застаўся працаваць далей. Прадаўжаў у цэху. Потым атрымаў вышэйшую адукацыю і перайшоў у аддзел галоўнага тэхнолага. У цэху я быў аператар станкоў з праграмным кіраваннем, а цяпер я пішу ўжо праграмы на гэтыя станкі», - тлумачыць інжынер-тэхнолаг Кірыл Сцяпанаў.

Чаму «Магілёўліфтмаш» застаецца ва ўласнасці дзяржавы

Праўда, наперадзе «Магілёўліфтмаш» чакалі новыя цяжкасці: сусветныя эканамічныя крызісы не маглі не ўдарыць па арыентаванай на экспарт эканоміцы Беларусі. Аб'ёмы прамысловай вытворчасці, а значыць, і выручка прадпрыемстваў падалі. Але дзяржава заўсёды падстаўляла плячо гатовым ісці далей.

«Тады і цяпер - гэта абсалютна два розныя прадпрыемствы. Адзінае, што засталося на прадпрыемстве, - гэта клопат аб людзях. Шчыра скажу, людзі заўсёды стаялі на першым месцы. Мы робім ліфты не толькі для Беларусі, але і для Расіі, Казахстана, Украіны. І Прыбалтыка была. Я не думаю, што прыватнік так бы нас «рухаў». Усё ж такі тое, што прадпрыемства засталося ў рамках дзяржавы, мне здаецца, гэта лепш. Усё ж такі добра, што мы ўсе выстаялі тады, вытрымалі», - пераканана Святлана Халамеева.

І завадчане маюць рацыю. Для эфектыўнай вытворчасці неабходны перш за ўсё адказны ўласнік. Хто гэта будзе, дзяржава ці прыватная кампанія, не так важна. Але згадзіцеся, прыватныя структуры ў перыяд крызісу наўрад ці будуць змагацца за кожнага работніка. Самае галоўнае для іх - выніковы прыбытак. У дзяржавы ж у такім выпадку будуць зусім іншыя прыярытэты - людзі.

«Рух ёсць. Думаю, што пасля сённяшняй размовы павялічым тэмпы руху наперад. Мы павінны пераадолець той спад. Сітуацыя была няпростая, але я бачу, што яна нават у Магілёўскай вобласці пачынае выпраўляцца. Галоўны мой клопат, каб людзі былі заняты, але з адной толькі ўмовай: калі яны хочуць працаваць. Для жадаючых працаваць я гатовы рабіць усё, каб яны знайшлі сваё працоўнае месца. І такіх працоўных месцаў і ўмоў для іх стварэння сёння дастаткова», - падкрэсліваў Аляксандр Лукашэнка ў 2016 годзе ў час наведвання прадпрыемства.

Ёсць і яшчэ прычыны, чаму ўлады не дазваляюць прыватызацыю флагманаў прамысловасці. Гэтыя прадпрыемствы, падкрэслівае Прэзідэнт, народны здабытак. Як, пытаецца ён, можна разбазарваць тое, што ўзводзілася ўсёй краінай, рукамі тысяч звычайных людзей? Тым больш у замежных інвестараў своеасаблівыя разлікі на беларускую прамысловасць.

«Мы ўжо набліжаліся да прыватызацыі. Што гавораць інвестары? Палову людзей выкідваем, вось гэта вы не будзеце вырабляць, тое не будзеце. Груба кажучы, гайкі будзеце круціць і ўсё, а асноўныя кампетэнцыі - канструктарскія бюро, мазгі там будуць, а вы тут нейкай зборкай будзеце займацца, і палову людзей выкідваем. Скарачэнне вытворчасці, рабочай сілы, аддаць асноўныя мазгі - хто на гэта пойдзе? Я на гэта не пайду», - заявіў у адным з інтэрв'ю кіраўнік дзяржавы.

Што адбываецца на «Магілёўліфтмашы» сёння

Калі коратка, адбою ад заказаў няма, прадпрыемства ўвасабляе ў жыццё новыя распрацоўкі. Беларускі завод прадае больш ліфтаў, чым любыя іншыя вытворцы постсавецкага лагера. Размова ў першую чаргу аб канкурэнтах з Расіі.

«Гэта сведчыць пра многае. Гэта значыць, што мы вырабляем не проста прыдатны прадукт, не проста канкурэнтаздольны. Ён жаданы, яго хочуць бачыць, яго купляюць. Ён патрэбны, ён карыстаецца попытам. У бягучым годзе быў прадстаўлены наш новы прадукт, гэта ліфт са скорасцю руху 2,5 метра за секунду. Але гэта не мяжа, і пастаўлена ўжо задача перад навукова-тэхнічным цэнтрам у наступным годзе распрацаваць і правесці выпрабаванні ліфта са скорасцю руху да 4 метраў за секунду. 4 метры за секунду - гэта больш прэстыж. Ёсць ліфты са скорасцю руху 8 і нават 9 метраў за секунду. Але мы лічым, што для нас гэты сегмент не актуальны», - адзначыў намеснік галоўнага інжынера Юрый Чарнагрэбель.

Цяпер вытворчая праграма «Магілёўліфтмаша» налічвае каля 180 базавых мадэлей ліфтаў: пасажырскія, грузавыя, бальнічныя, катэджныя ліфты рознай грузападымальнасці. Акрамя ліфтаў на прадпрыемстве выпускаюцца пад'ёмнікі для фізічна аслабленых асоб, эскалатары і травалатары, будаўнічыя пад'ёмнікі і здрабняльнікі драбналесся (мульчыроўшчыкі), а таксама спажывецкія тавары.

«Я чаму прыехаў на «Ліфтмаш» (дакладна так, як і БЕЛАЗ трэба паглядзець, на МАЗе аўтобусы) - таму што попыт вялікі цяпер. Трэба задаволіць рынак. Таму ў мяне пытанне: а чаму мы большую колькасць пры такім попыце не выпускаем? Калі у цябе (на "Магілёўліфтмашы". - Заўвага БЕЛТА) мала магутнасцей, трэба задзейнічаць іншыя, - паставіў задачу Аляксандр Лукашэнка, наведваючы прадпрыемства летам гэтага года. - У мяне пытанне, каб мы не празявалі момант, забралі рынак. Калі сёння мы 16 тыс. (адзінак прадукцыі. - Заўвага БЕЛТА) прадаць можам, а ён (на заводзе. - Заўвага БЕЛТА) можа вырабіць 14 тыс., ну 2 тыс. трэба памерці, але вырабіць. Няхай ён асноўныя рабіў бы дэталі, а недзе нешта гнуць, паяць або варыць – «Строммашына» або яшчэ нешта. Такім чынам мы рынак зоймем і тут прадпрыемствы зможам загрузіць».

Размаўляючы з работнікамі прадпрыемства, кіраўнік дзяржавы будзе яшчэ больш адкрытым: «Попыт на вашу прадукцыю вялікі. Нам было няпроста. Вы і мяне крытыкавалі, часам «збівалі» да страты прытомнасці: зарплата, зарплата… А нам нічога не заставалася рабіць, як збіраць недзе грошы і пасінелымі рукамі трымаць гэтыя прадпрыемствы. Вельмі часта з вуснаў, як я жартам гавару, старэйшага брата, я чую апошнім часам: «Вось вы малайцы, вы гэта захавалі, тое захавалі, вам гэта ўдалося…»

Завод актыўна працуе над імпартазамяшчэннем. Сёння тут рэалізуецца некалькі інвестыцыйных праектаў. Сродкі выдзяляюцца на стварэнне высокатэхналагічнай вытворчасці цягавых электрарухавікоў для электратранспарту, рыхтуецца выпуск новай серыі энергаэфектыўных электрарухавікоў. У планах - вытворчасць скорасных ліфтаў на базе безрэдуктарнага прывода і мадэрнізацыя дзеючай вытворчасці па выпуску імпартазамяшчальных ліфтаў.

Яшчэ адзін незвычайны праект «Магілёўліфтмаша» - вытворчасць вертыкальных парковак. Ротарная паркоўка, якую таксама называюць карусельнай, здольна ўмясціць 12 аўтамабіляў, хоць па плошчы канструкцыя займае ўсяго два парковачныя месцы. Вышыня паркоўкі складае больш за 14 метраў, даўжыня - 7. Праект незвычайны і амбіцыйны, але наколькі ён запатрабаваны, пакажа час.

Адным словам, стварэнне Магілёўскага ліфтабудаўнічага завода - гэта гісторыя аб подзвігах. Аб тых, хто аддаваў апошняе (сёння гэта складана ўявіць), адраджаючы жыццё ў родным горадзе і ў роднай краіне. Аб тых, хто не забываў пра мінулае і ніколі не здаваўся перад цяжкасцямі. Аб тых, хто сёння глядзіць у будучыню. І, вядома ж, гэта гісторыя аб рашэннях, якія аб'ядноўваюць гэтыя пакаленні.

БЕЛТА