Ідэнтыфікаваць чалавека па кроплі крыві ці воласе, дапамагчы ўстанавіць абставіны таго, што адбылося, знайсці злачынца і не дапусціць пакарання невінаватага – у гэтым праваахоўнікам дапамагаюць эксперты Дзяржаўнага камітэта судовых экспертыз. Адзін з іх – Зінаіда Ярошчанка, дзяржаўны медыцынскі судовы эксперт-біёлаг упраўлення ДКСЭ па Магілёўскай вобласці. Менавіта яна стаяла ля вытокаў судова-генетычнай экспертызы ў Магілёўскай вобласці і ўжо 20 гадоў працягвае ў гэтым кірунку працаваць на сумленне.
«Наогул, па адукацыі я ўрач, скончыла Віцебскі медінстытут. Некалькі гадоў прапрацавала анестэзіёлагам-рэаніматолагам. А потым з’явілася прапанова паспрабаваць сябе ў якасці эксперта: быў патрэбны спецыяліст па цыталогіі ў дзяржаўнай службе медыцынскіх судовых экспертыз. Я прыйшла, паспрабавала, улюбілася ў гэтыя даследаванні і засталася ў гэтай прафесіі», – пачала свой аповяд Зінаіда Ярошчанка.
Цыталагічныя экспертызы – гэта адзін з раздзелаў судовых даследаванняў, які вывучае клеткі. Спецыялісты ў гэтай галіне выяўляюць на аб’ектах даследаванні клеткавыя элементы, вызначаюць іх палавую і рэгіянальную прыналежнасць пры дапамозе спецыяльных метадаў.
«Я прайшла навучанне ў Мінску і вярнулася ў Магілёў як эксперт-біёлаг з правам выканання судова-цыталагічных экспертыз. Тады была адзіным такім спецыялістам у судовай экспертызе на ўсю вобласць. 20 гадоў таму гэты кірунак толькі набіраў абароты. Тады яшчэ не было генетычных даследаванняў, і вынікі цыталагічных экспертыз вельмі дапамагалі следчым органам», – падзялілася эксперт.
Паступова ў рэспубліцы сталі з’яўляцца лабараторыі для генетычных экспертыз. Дапытлівасць Зінаіды Ярошчанка падштурхнула яе да вывучэння гэтай галіны. «Генетычная экспертыза праводзіць даследаванні, якія дазваляюць атрымаць больш дакладныя і інфарматыўныя вынікі. Гэта ўжо зусім іншыя метады, больш сучаснае абсталяванне. У 2008 годзе перад намі была пастаўлена складаная задача – арганізаваць правядзенне судова-генетычных экспертыз у Магілёўскай вобласці. Мы пачалі гэтыя даследаванні калектывам усяго з 5 чалавек. Гэта была моцная, прафесійная і надзейная каманда. Мы разам вучыліся, дапамагалі адзін аднаму, бо многае тады рабілася ўручную, у той час як цяпер большасць працэсаў аўтаматызавана. Адчувалася, што кожны займаў сваё месца. Быць першымі заўсёды складана. Але мы старанна рухаліся па гэтым шляху: прайшлі навучанне ў цэнтральнай лабараторыі медыцынскіх судовых экспертыз у Мінску, пад кіраўніцтвам мінскіх экспертаў арганізавалі і запусцілі лабараторыю ў Магілёве. У працэсе навучання выкарыстоўвалі ўсё, што было даступна: падручнікі, метадычныя рэкамендацыі, кансультацыі з калегамі са сталіцы і іншых абласцей», – успамінае Зінаіда Ярошчанка.
Эксперт упэўнена, што ў яе прафесіі не бывае выпадковых людзей. «Каб тут працаваць, трэба любіць навуку і быць вечным даследчыкам у душы незалежна ад таго, колькі ты тут працуеш. У цыталагічных экспертызах (іх і цяпер праводзяць, але нашмат радзей) і генетычных даследаваннях не бывае падобных выпадкаў. Кожны раз – гэта нешта цалкам новае. Прафесія судовага эксперта прадугледжвае вялікую адказнасць. Ад дакладнасці і якасці правядзення нашых даследаванняў залежаць лёсы людзей», – адзначыла эксперт.
З самых запамінальных спраў – нашумелая гісторыя фацінскага маньяка, якая здарылася ў 2010 годзе. Тады 41-гадовы мясцовы жыхар забіў дзвюх жыхарак Магілёва і раздзяліў іх целы. Пазней мужчына прызнаўся яшчэ ў адным забойстве. Ён быў асуджаны на пажыццёвае зняволенне.
«Тады так склалася, што я прыцягвалася ў якасці спецыяліста для правядзення агляду месца здарэння. Стаяла задача знайсці сляды біялагічнага паходжання ў кватэры падазраванага. У выніку выявіла сляды крыві на ўнутраным баку ракавіны, замытыя крывяныя сляды былі і на вядры. Там жа знайшлі іншыя рэчавыя доказы з біялагічнымі слядамі. Генетычныя экспертызы ўстанавілі, што кроў належала пацярпелым жанчынам. Гэта пацвярджала дачыненне падазраванага да здзяйснення цяжкіх злачынстваў», – падзялілася ўспамінамі Зінаіда Міхайлаўна.
Часцей за ўсё ва ўпраўленне ДКСЭ па Магілёўскай вобласці для правядзення біялагічных і генетычных экспертыз паступаюць рэчы падазраваных, пацярпелых, сведак, а таксама прадметы, канфіскаваныя на месцы здарэння, прылады злачынства. Першы этап даследавання – пошук на прадстаўленых аб’ектах біялагічных слядоў. Пасля іх выяўлення спецыялісты вызначаюць, каму належаць гэтыя сляды – чалавеку або жывёле.
Зінаідзе Ярошчанка яшчэ запомніўся выпадак, калі ёй на даследаванне даставілі вядро ягад, у якім таксама знаходзіліся пачак печыва, цукеркі, аднаразовыя шкляначкі і іншыя прадметы. «Мы выявілі сляды біялагічнага паходжання не на ягадах, а на шкляначках, бутэльках і іншых рэчах, якія былі ў вядры. Высновы экспертаў дапамаглі следству ў раскрыцці злачынства. А ягады вярнулі следчаму», – расказвае спецыяліст.
Бывае, што на даследаванне паступае паўмяшка грунту, напрыклад, па крымінальнай справе аб забойстве. «У такіх выпадках стаіць задача выяўлення біялагічных слядоў у грунце і іх ідэнтыфікацыі. Заключэнне эксперта дапамагае следчаму скласці карціну таго, што адбылося. Напрыклад, адказаць на пытанне, перамяшчалі ахвяру або чалавек памёр менавіта на гэтым месцы», – адзначыла Зінаіда Ярошчанка.
«У нашай справе нават самая маленькая дэталь можа даць важную падказку следству і аказаць дапамогу ў раскрыцці злачынства», – падкрэсліла спецыяліст.
«За апошнія гады далёка ступіў тэхнічны прагрэс, палепшылася матэрыяльна-тэхнічнае абсталяванне экспертнага ведамства, з’явілася новае сучаснае абсталяванне, у тым ліку і для правядзення генетычных экспертыз. Да прыкладу, да стварэння Дзяржкамітэта судовых экспертыз пры выездзе на месца здарэння тэхнічныя сродкі для канфіскацыі біялагічных слядоў змяшчаліся ўсяго толькі ў невялікі чамаданчык, больш падобны на жаночую сумачку. Цяпер жа гэта сучасны спецыялізаваны чамадан вагой больш за 4 кг, укамплектаваны ўсім неабходным для пошуку і канфіскацыі слядоў, уключаючы спецыяльнае крыміналістычнае асвятленне, – пасвяціла ў дэталі намеснік начальніка ўпраўлення лабараторных даследаванняў рэчыўных доказаў біялагічнага характару кіравання ДКСЭ па Магілёўскай вобласці Марыя Драніца.
Змянілася і стацыянарнае лабараторнае абсталяванне. «Пачыналі мы з электрафарэзу ў гелях, які залівалі паміж двух шкельцаў. Да даследавання прыступалі ў 8 раніцы і заканчвалі ў 6 вечара. Для гэтага трэба было падрыхтаваць рэактывы для залівання самога геля, падрыхтаваць аб’екты для даследавання. Усё рабілася ўручную. Тады ў дзень можна было даследаваць максімум 20 аб’ектаў. А сёння мы працуем на сучасным абсталяванні, якое дазваляе праводзіць капілярны электрафарэз. Цяпер адначасова можам даследаваць 16 аб’ектаў у аўтаматычным аналізатары ўсяго за 45 хвілін», – падзялілася Марыя Драніца.
За мінулы год ва ўпраўленні Дзяржаўнага камітэта судовых экспертыз па Магілёўскай вобласці правялі больш за 2,5 тыс. генетычных і біялагічных экспертыз і даследаванняў. «Мы пачыналі з 300–400 генетычных экспертыз на год, штогод іх колькасць ўзрастала, што гаворыць аб запатрабаванасці такіх даследаванняў. У нас фарміруецца база ДНК, у якую змяшчаюцца ўсе вынікі генетычных даследаванняў. Гэта таксама дазваляе раскрываць злачынствы, у тым ліку тыя, якія шмат гадоў заставаліся нераскрытымі», – растлумачыла Марыя Драніца.
Дарэчы, генетычныя даследаванні праводзяцца не толькі па ініцыятыве праваахоўнікаў, але і для прыватных асоб. Найбольш запатрабаваная экспертыза – устанаўленне бацькоўства.
«Мы не толькі аказваем садзейнічанне ў раскрыцці злачынстваў, але і дапамагаем людзям, якія трапілі ў жыццёвыя сітуацыі, якія патрабуюць устанаўлення сваяцтва. Кожнае даследаванне, кожны выпадак – індывідуальныя і ніколі не падобныя на папярэднія. У нашай рабоце нельга быць абыякавым – гэтым трэба гарэць. Без энтузіязму, без любові да навукі і сваёй працы атрымаць належны вынік немагчыма», – падагульніла Марыя Драніца.
Анастасія Гузоўская, фота Алега Файніцкага, БЕЛТА.
Пры выкарыстанні матэрыялаў актыўная гіперспасылка на mogilev-region.gov.by абавязковая
