Маці назірала за апошнім боем сына, які загінуў у той жа дзень. Хто яны - героі-абаронцы Крычава?

Крычаў з першых дзён Вялікай Айчыннай вайны будаваў умацаванні на лініі будучай абароны ля ракі Сож. Яна мела асаблівае значэнне падчас Смаленскай бітвы, які сарваў наступ Гітлера на Маскву і перакрэсліў планы на бліцкрыг.

13 ліпеня 1941 года над вёскай Бель-1 Крычаўскага раёна ўступіў у паветраны бой з трыма нямецкімі «юнкерсамі» савецкі бамбавік старэйшага лейтэнанта Аляксандра Жука. Штурманам быў малады лейтэнант Аляксей Гуменнікаў, ураджэнец гэтай самай вёскі. Экіпаж збіў дзве машыны, а трэцюю тараніў, калі самалёт ужо гарэў. За боем назіралі многія жыхары вёскі, былі сярод іх і бацькі Аляксея. Раніцай наступнага дня стала вядома, што самалёт збілі. Фашысцкія знішчальнікі расстралялі Аляксея, калі той выскачыў з палаючага самалёта. Бацька налічыў на целе сына 11 кулявых раненняў.

Гэты выпадак адчайнага дужання з ворагам у першыя тыдні вайны далёка не адзіны. Гісторыі подзвігаў на Крычаўшчыне вылічаюцца дзясяткамі. Напрыклад, адна з вуліц райцэнтра носіць імя абаронцы Крычава Мікалая Сіроцініна. Гэты малады салдат у адзіночку спыніў нямецкую калону.

Бясстрашна змагаліся і воіны 4-га паветрана-дэсантнага корпуса генерала Аляксея Жадава. Яны не толькі стрымлівалі напор ворага на Сожы, але і разам з ваярамі 6-й Арлоўскай Чырванасцяжнай стралковай дывізіі фарсіравалі раку і пераходзілі ў контратакі. Дзякуючы мужнасці і гераізму байцоў і камандзіраў, савецкія войскі да 1 жніўня ўтрымлівалі лінію фронту па рацэ Сож на ўчастку Мсціслаў - Крычаў і да 8 жніўня - на ўчастку Крычаў - Слаўгарад. А ў поўным асяроддзі баі працягваліся да 16 жніўня. Гераічная абарона даўжынёй у месяц у Крычава дазволіла савецкаму камандаванню выйграць час для ўмацавання найважнейшых стратэгічных пунктаў на цэнтральным кірунку і абароны Масквы.

Барацьба з ворагам працягнулася і падчас акупацыі. Падпольныя групы вялі антыфашысцкую прапаганду, збіралі зброю, здабывалі сакрэтныя звесткі, праводзілі акты сабатажу. Адна з самых вядомых - група Гаўрыленкі - дзейнічала пад носам у немцаў: на цэментным заводзе і чыгуначнай станцыі. Галоўнай мэтай групы было не дапусціць запуск вытворчасці цэменту. Вялікую працу вялі падпольшчыкі і на чыгуначным вузле: зрывалі рамонт паравозаў, закладвалі ўзрыўчатку на рэйкі, праводзілі дыверсіі. У 1943 годзе група замініравала два варожыя эшалоны, якія ўзарваліся па дарозе на фронт.

У лагеры смерці на цэментным заводзе Крычава дзейнічала патрыятычная група савецкіх ваеннапалонных урачоў. Тут жа знаходзіліся маскоўскія апалчэнцы, якія трапілі ў 1941 годзе: Аляксандр Акаемаў - вядомы спявак, першы выканаўца песні «Арляня» на Усесаюзным радыё, і галоўны хормайстар Маскоўскай філармоніі Генадзь Лузенін. Ім удалося ўстанавіць сувязь з крычаўскімі падпольшчыкамі.

За 26 з паловай месяцаў акупацыі Крычава нацысты знішчылі многія прамысловыя прадпрыемствы і грамадскія будынкі, разбурылі больш за паўсотні школ у раёне, не пакінулі ніводнай бальніцы. Калі савецкія войскі ўвайшлі ў горад, у ім засталося ўсяго 32 дамы, у якіх туліліся больш за 860 чалавек. Але самай страшнай колькасцю стала колькасць ахвяр. У адным толькі лагеры смерці загінулі больш за 24 тысячы ваеннапалонных і мірных жыхароў. А вёску Антонаўка напаткаў лёс Хатыні.

БЕЛТА