«Нас было 40 тысяч, а воды прывозілі на тысячу чалавек» - успаміны былых вязняў канцлагера ў Бабруйску

З чэрвеня 1941 года па чэрвень 1944 г. беларускі горад Бабруйск знаходзіўся ў акупацыі. На тэрыторыі горада фашысты арганізавалі лагеры смерці. У першыя месяцы, калі парадкі ў канцлагеры яшчэ ўстанаўліваліся, можна было адкупіць за добры хабар свайго сваяка, калі дакажаш, што палонны сапраўды муж, сын ці брат. І часам цуды здараліся.

Мікалай Чаргінец, народны пісьменнік Беларусі:

- Была ж такая прымаўка: «Матка, яйка, матка, шпэк, я нямецкі чалавек».

У сям'і Мікалая Іванавіча Чаргінца разгулялася свая трагедыя - сястра Зіна была схоплена фашыстамі за супрацоўніцтва з партызанамі і падвергнута страшным катаванням. Надышоў дзень, калі вязняў ужо збіраліся везці на растрэл.

Мікалай Чаргінец, народны пісьменнік Беларусі:

- Маці кінулася да афіцэра, а яна анучкі чыстыя вымыла, кожнае яйка вымыла, добра алей прыгатавала, на кошыку чысценькая анучка. Вось яна крыху адхінула анучу і да афіцэра: «Пан афіцэр, май кіндэр». Немец так пальчаткай адагнуў, зірнуў, вочы загарэліся - хораша ўсё выкладзена. Кліча свайго падначаленага: «Забяры. Кіндэр вэк».

Тыя, каму ўдалося вырвацца з лагера, пасля ўспаміналі аб перажытых жахах.

З паказанняў сведак на судовым працэсе ў Менску ў студзені 1946 года: «Нас было 40 тысяч, а вады прывозілі на адну тысячу. З вечара клалася чарга да бочкі. Устаць з зямлі ўначы нельга - страляюць. Раніцай, хто жывы, падымаліся. Перад тым як прывозілі ваду, прыходзіў начальнік аховы Бітнер. Кожны раз ён рабіў адно і тое ж. Падыдзе да першага, пытаецца: «Вы чаму першы?» І страляе ў чалавека. Потым ідзе ў канец чаргі: «Вы чаму апошні?» І тое ж самае».

Па дадзеных Надзвычайнай камісіі па расследаванні і ўсталяванні злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх памагатых, толькі ў Бабруйску і яго наваколлях за час акупацыі было знішчана да 40 тысяч грамадзянскага насельніцтва, ваеннапалонных - больш 44 тысяч.

Перасыльны лагер для ваеннапалонных, які ўвайшоў у гісторыю як дулаг № 131, стаў адным з найбуйнейшых на акупаваных немцамі тэрыторыях СССР.

Многія з перасыльных да лагераў для ваеннапалонных не даязджалі, але і там ахвяры былі вялізныя: шталаг № 352 (Масюкоўшчына) - 55 тысяч загінуўшых; № 337 (ст. Лясная, Баранавічы) – 88 тысяч; № 351 (Глыбокае) – 27 тысяч, № 314 (Брэст) – 7 тысяч.

Агульная колькасць загінуўшых савецкіх ваеннапалонных на акупаванай тэрыторыі, паводле звестак Надзвычайнай дзяржаўнай камісіі па ўстанаўленні і расследаванні злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў, складае больш за 810 тысяч, паводле ўдакладненых звестак - амаль мільён чалавек.

Падрабязнасці - у 6-й серыі фільма «Генацыд. Без права на жыццё». Паглядзець фільм можна тут.

tvr.by