Поле ратнай славы. Да 30-годдзя адкрыцця мемарыяльнага комплексу «Буйніцкае поле»

9 мая споўнілася 30 гадоў з дня адкрыцця мемарыяльнага комплексу «Буйніцкае поле».

У ліпеньскія дні 1941 года тут праходзіў пярэдні край абароны горада Магілёва. На Магілёўскім напрамку, як пісаў у сваіх успамінах маршал Савецкага Саюза Георгій Жукаў, у тыя грозныя гады наступалі чатыры пяхотныя і танкавыя дывізіі, полк «Вялікая Германія» і іншыя нямецкія часткі. Абараняла ж горад адна савецкая 172-я стралковая дывізія пад камандаваннем генерал-маёра Міхаіла Раманава.

У пачатку ліпеня 1941 года на Буйніцкім полі заняў абарону 388-ы стралковы полк гэтай дывізіі пад камандаваннем палкоўніка Сямёна Куцепава. Пісьменнік Канстанцін Сіманаў так казаў пра яго: «У маёй памяці Куцепаў - чалавек, які, застанься ён жывы там, пад Магілёвам, быў бы здольны на вельмі шматлікае…» Пад кіраўніцтвам гэтага адоранага камандзіра на мяжы «рака Днепр - Бабруйская шаша - вёска Цішкаўка» была створана глыбокаэшаланаваная абарона. На працягу 10 дзён полк падрыхтаваў дзве лініі акопаў поўнага профіля, злучаных траншэямі. Перад асноўнай лініяй абароны былі створаны суцэльныя супрацьтанкавыя мінныя палі і драцяныя загароды. Акрамя таго, мінныя палі былі абсталяваны і ўсярэдзіне абароны, за пярэднім краем, на верагодных кірунках прарыву танкаў суперніка. Прадумана была арганізавана сістэма агню артылерыі і стралковай зброі. Да 10 ліпеня ўвесь полк заняў абарону.

Найбольш разлютаваны бой адбыўся 12 ліпеня 1941 года. Сканцэнтраваўшы буйныя сілы танкаў, пяхоты і артылерыі, вораг атакаваў пазіцыі палка, разлічваючы прарвацца да Магілёва. Бой працягваўся 14 гадзін: артылерыйскі абстрэл чаргаваўся з танкавымі атакамі. Воіны 388-га палка пры падтрымцы 340-га лёгкага артылерыйскага палка, мужна змагаючыся, падбілі і спалілі за дзень 39 варожых танкаў, ператварыўшы Буйніцкае поле ў могілкі разбітай нямецкай тэхнікі. Баі на Буйніцкім полі працягваліся і ў наступныя дні. Салдаты 388-га палка Куцепава яшчэ 10 дзён стаялі на сваёй мяжы, адбіваючы нямецкі націск і пераходзячы ў контратакі. Савецкія воіны знішчылі некалькі тысяч фашысцкіх салдат і афіцэраў. Нажаль, у гэтай бітве большасць байцоў загінулі.

Трагічна склаўся і лёс выбітнага ваеннага стратэга Сямёна Куцепава. Існуюць тры версіі яго смерці. Па адных звестках, ён загінуў увечары 25 ліпеня 1941 года ад рук нямецкіх дыверсантаў. Другая версія абвяшчае, што палкоўнік быў забіты ў баі пры сумесным прарыве рэшткаў 388-га стралковага палка, 340-га лёгкага артылерыйскага палка і іншых частак 172-й стралковай дывізіі з акружанага Магілёва. Паводле трэцяй, паранены Сямён Фёдаравіч у несвядомым стане патрапіў у палон да суперніка, пасля чаго збег і затым ваяваў на тэрыторыі Беларусі ў адным з партызанскіх атрадаў, дзе і загінуў у канцы снежня 1941 - пачатку студзеня 1942 гады.

Падчас абароны Магілёва на пазіцыях 388-га палка пабываў пісьменнік, ваенны карэспандэнт Канстанцін Сіманаў разам з фатографам Паўлам Трошкіным. Яны пад прыкрыццём аўтаматчыкаў адправіліся на перадавую, дзе на свае вочы ўбачылі зламаную фашысцкую тэхніку і месца нядаўняга бою. Затым журналісты прарваліся праз кола акружэння і даставілі матэрыял у рэдакцыю. Аб героях гэтай бітвы Сіманаў распавёў у нарысе «Гарачы дзень», апублікаваным у газеце «Известия» 20 ліпеня 1941 года. Гэта быў сенсацыйны матэрыял з фотапанарамай дзясяткаў падбітых варожых танкаў. Каля стэндаў са «Известиями» у тыя дні збіраліся вялізныя натоўпы чытачоў, для людзей такі рэпартаж быў лепшай дэманстрацыяй таго, што фашыстаў можна граміць, і вельмі паспяхова.

Бітва пад Магілёвам узрушыла Канстанціна Сіманава і легла ў аснову рамана-трылогіі «Жывыя і мёртвыя». Палкоўнік Сямён Куцепаў стаў прататыпам аднаго з галоўных герояў рамана - генерала Серпіліна. Шмат гаворыцца пра тыя падзеі і ў дзённіку пісьменніка «Розныя дні вайны». «Я не быў салдатам, быў усяго толькі карэспандэнтам, аднак у мяне ёсць кавалачак зямлі, які мне век не забыцца, - поле пад Магілёвам, дзе я ўпершыню ў ліпені 1941 года бачыў, як нашыя на працягу аднаго дня падбілі і спалілі 39 нямецкіх танкаў...» - пісаў пазней Сіманаў. Дзякуючы яго літаратурнаму таленту Буйніцкае поле стала сапраўдным сімвалам стойкасці і адвагі нашых байцоў, а слава аб подзвігу абаронцаў горада выйшла далёка за межы Радзімы.

У пасляваенныя гады пісьменнік неаднаразова прыязджаў на гэтае месца, падоўгу хадзіў па Буйніцкім полі і іншых месцах былых баёў, сустракаўся з ветэранамі вайны, выступаў перад працоўнымі і студэнтамі, вёў ажыўленую перапіску з магіляўчанамі.

У 1980 годзе на Буйніцкім полі быў усталяваны мемарыяльны знак у памяць аб гэтым выбітным літаратары-франтавіку і патрыёце. На шостым кіламетры шашы Магілёў - Бабруйск, там, дзе пачынаецца Буйніцкае поле, увагу прыцягвае вялізны валун вагой 15 т, а на ім - добра знаёмае факсіміле «Канстанцін Сіманаў». З тыльнага боку каменя - мармуровая дошка: «К.М.Сіманаў. 1916-1979. Усё жыццё ён памятаў гэтае поле бою 1941 гады і завяшчаў развеяць тут свой прах». Яго імем названа адна з вуліц у Магілёве, праводзяцца міжнародныя «Сіманаўскія чытанні», прымеркаваныя да дня нараджэння пісьменніка.

9 мая 1995 года на месцы кровапралітных баёў быў адкрыты мемарыяльны комплекс «Буйніцкае поле», які захоўвае памяць аб героях вайны. Аўтары мемарыяла - архітэктары Уладзімір Чаленка і Алег Бараноўскі. Знакавы аб'ект уключае ў сябе арку, якая злучана алеяй з увянчанай крыжом 27-метровай чырвонай капліцай - сімвалам велічы воінскага духу. Унутраныя яе сцены распісаны фрэскамі. Акрамя таго, ёсць чатыры нішы, дзе ўстаноўлены памятныя дошкі з выяўленымі імёнамі абаронцаў Магілёва. На ўзвышэнні ў цэнтры – «Кніга памяці». Маятнік Фуко, устаноўлены там жа, сімвалізуе вечную памяць аб воінах, якія загінулі ў баях пры абароне Магілёва. Пад капліцай знаходзіцца склеп, прызначаны для ўрачыстага перапахавання астанкаў загінуўшых воінаў Чырвонай арміі, знойдзеных на палях баёў у наваколлях горада на Дняпры.

Злева ад капліцы, у нізінцы, размешчаны невялікі штучны вадаём - возера Слёз. Яно сімвалізуе слёзы ўсіх маці, якія страцілі сваіх дзяцей у гады вайны. Пасярод возера размешчаны маленькі востраў, патрапіць на які можна па двух мастках. Справа ад капліцы добра бачныя рэшткі супрацьтанкавага рова.

Немалую цікавасць уяўляе і выстава ваеннай тэхнікі: прылады, танкі, грузавікі. Сярод экспанатаў трапляюцца рэдкія экземпляры, тут устаноўлена нямецкая камандзірская штабная машына на базе сярэдняга танка Т-З, паднятая з ракі Друць у 1994 годзе і адрэстаўраваная да вясны 1995 года. Танк мае выгляд зрынутага, перад ім размешчаны супрацьтанкавыя «вожыкі» з рэек, як бы якія сведчаць аб тым, што кірунак на Бабруйск у ліпені 1941 года было прычынена супрацьтанкавай абаронай.

У красавіку 2015 года на мемарыяльным комплексе «Буйніцкае поле» з'явілася алея Памяці і Славы з маладых ліп, якія сімвалізуюць мірныя пасляваенныя гады. Таксама тут пасадзілі тры дубы ў гонар трох армій 2-га Беларускага фронту, якія вызвалялі Магілёў.

У 2017 годзе на Буйніцкім полі ў памяць аб тых, хто гераічна абараняў Магілёў у 1941-м, пачалося будаўніцтва царквы. Чын асвячэння храма ў гонар Раства Іаана Прадцечы адбыўся ў канцы снежня 2019 года.

У красавіку 2020-га падчас акцыі «На славу агульнай Перамогі» зямлю з воінскіх пахаванняў Магілёўскай вобласці перадалі ў храм-помнік у гонар Усіх Святых у Мінску. Урачысты мітынг і перадача зямлі прайшлі на Буйніцкім полі.

У 2023 годзе непадалёку ад мемарыяла на Буйніцкім полі было пачата будаўніцтва Музея Славы Магілёўскай вобласці. Па задумцы архітэктараў, будынак па форме будзе нагадваць ордэн Айчыннай вайны I ступені (у 1980-м Магілёў узнагароджаны ім за мужнасць і стойкасць, праяўленыя жыхарамі горада). На выставачных плошчах музея, якія зоймуць больш за 1,9 тыс. м, будуць прыменены сучасныя тэхналогіі ў афармленні экспазіцый. Мультымедыйны фармат, інтэрактывы, стварэнне эфекту прысутнасці - усё гэта дапаможа наведвальнікам яшчэ больш прасякнуцца гісторыяй вобласці. Акрамя таго, для напаўнення экспазіцыі будзе выкарыстана каля 10 тыс. арыгінальных экспанатаў і рэканструкцый з фондаў Магілёўскага абласнога краязнаўчага музея ім. А.Р.Раманава.

У красавіку 2024 года Магілёўскі аблвыканкам і саюзы пісьменнікаў Беларусі і Расіі заснавалі беларуска-расійскую літаратурную прэмію «Буйніцкае поле». Яна будзе прысуджацца штогод у рамках міжнароднай канферэнцыі «Гэта трэба - не мёртвым! Гэта трэба - жывым: Буйніцкае поле - поле памяці» у трох намінацыях: проза, паэзія, драматургія.

Мемарыяльны комплекс «Буйніцкае поле» з'яўляецца цэнтрам патрыятычнага выхавання моладзі. Тут праводзяцца вахты памяці, урокі мужнасці, сустрэчы з ветэранамі, урачыстыя прыёмы навучэнцаў у рады піянерскай арганізацыі і Беларускага рэспубліканскага саюза моладзі, святочныя мерапрыемствы, прымеркаваныя да Дня Перамогі і даты вызвалення Магілёва (28 чэрвеня 1944 года).

БЕЛТА