У Чавускім раённым музеі кожны экспанат захоўвае гісторыю

Тут куды ні ступі - месцы кровапралітных баёў

Жывыя і мёртвыя: Чавусы ўдастоены вымпела «За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны»

Чавускі раённы гісторыка-краязнаўчы музей адзначае 35-годдзе з моманту свайго заснавання. У яго фондах больш за 13 тысяч экспанатаў, трэцяя частка з якіх прысвечана Вялікай Айчыннай вайне. Тут праходзяць экскурсіі, лекторыі, дыялогавыя пляцоўкі. Старадаўні будынак з чырвонай цэглы добра знаёмы жыхарам раёна. Яны прыходзяць сюды, каб пагрузіцца ў гісторыю, больш даведацца пра мінулае, пра выдатных землякоў, якія вызвалялі і ў мірны час адраджалі, услаўлялі гэты край. Напярэдадні юбілею карэспандэнт «СД» пабывала ў залах, экспанаты якіх праз гады апавядаюць аб гістарычным мінулым роднага краю.

Дзевяць месяцаў стаяў фронт

Раённы гісторыка-краязнаўчы музей створаны ў 1990-м і сёння складаецца з дзевяці залаў, якія расказваюць пра археалагічныя знаходкі, прыроду, культуру, побыт, традыцыі народа. Сярод унікальных экспанатаў — двухбаковы абраз на бляхі з выявай Пачаеўскай Маці Божай і Георгія Перамаганосца, перададзены ў дар адным з мясцовых жыхароў, а таксама фотаапарат «Зоркі-10» з аўтографам «На добрую памяць» пісьменніка Канстанціна Сіманава. Ён быў тут у вайну, а ў мірны час, працуючы над кнігамі «Жывыя і мёртвыя», «Розныя дні вайны. Дзённік пісьменніка. 1941 год», вырашыў зноў наведаць месцы баёў. Ёсць у музеі нямецкая пішучая машынка 1940 года выпуску - трафей, прывезены з фронту. І рарытэтны сталёвы нагруднік - такія «панцыры» былі на нашых салдатах, якія ўдзельнічалі ў прарыве на Проні. Фронт стаяў тут дзевяць месяцаў, з кастрычніка 1943 па чэрвень 1944 года, ішлі разлютаваныя баі, вада ў рацэ была чырвонай ад крыві.

- Чавусы ўдастоены вымпела «За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны». Тэма з гадамі не страчвае актуальнасці. Ветэраны, на жаль, сыходзяць, а людзі хочуць ведаць, што рабілася тут у ваеннае ліхалецце, - падкрэслівае дырэктар музея Іна Казакова. - Цешыць, што сярод наведвальнікаў шмат моладзі. Нядаўна навучэнцы школ раёна ўдзельнічалі ў пошукавай акцыі «Гісторыя Перамогі ў маёй сям'і», дзяліліся ўспамінамі аб родных, якія ваявалі на фронце і ў тыле.

Адзінаццацікласнік Ваўкавіцкай школы Аляксандр Хлысцікаў прывёз у музей сямейны архіў са звесткамі аб прадзеду. Ураджэнец вёскі Востравы Іван Архіпавіч Хлысцікаў у маі 1941 года скончыў танкавую школу, змагаўся на Паўднёва-Заходнім фронце, у 1942-м, будучы камандзірам разведгрупы, за баявыя подзвігі і ўзяцце мовы ўдастоены ордэна Чырвонай Зоркі. Ордэнаў у яго два, ёсць яшчэ ордэн Славы ІІІ ступені. Іван Архіпавіч прайшоў усю вайну, у мірны час жыў і працаваў на малой радзіме.

Чатыры патроны - для ворага, пяты - сабе

Мабілізацыя ў раёне пачалася ўжо на другі дзень вайны. Па словах старшага навуковага супрацоўніка музея Таццяны Фёдаравай, землякі прызыўнога ўзросту сталі масава прыбываць у ваенкаматы, каб добраахвотнікамі сысці на фронт. Падлеткі прыпісвалі сабе гады - так хацелі ўстаць на абарону Радзімы. Толькі за чэрвень і ліпень адсюль у Чырвоную армію пайшлі каля чатырох тысяч чалавек.

Чавуская зямля багата паліта крывёй герояў. Тут куды ні ступі месца бою. У 1941-м праз Чавусы прарываліся на ўсход абаронцы Магілёва, якія выходзілі з акружэння: штаб 61-га стралковага корпуса генерала Бакуніна, абяскроўленыя часткі 20-га мехкорпуса. Шмат для каго з іх гэты прарыў стаў апошнім.

Загінуўшыя байцы пахаваны ў брацкіх магілах вёсак Самулкі, Благавічы, Удаўск, Машок, Цемналессе. Па ініцыятыве абласнога гісторыка-патрыятычнага пошукавага клуба «Віккру», які з 1994 года праводзіць у раёне «Вахты Памяці», і Чавускага райвыканкама іх памяць ушанавана ў помніку-гармате ў Самулак.

У Чавускім раёне ўсталяваны першы ў краіне памятны знак у гонар байцоў штрафных падраздзяленняў, якія ваявалі на перадавой і жылі ўсяго адну-дзве напады... А летась у сяла Дрануха адкрылі мемарыял у гонар звыш 18 тысяч ваяроў, што навекі засталіся на гэтай зямлі.

- Па словах удзельнікаў сталінградскіх баёў, нават там не было так цяжка, як пад Чавусамі ў 1943-м. «Далей наперад ісці немагчыма: пад агнём нямецкіх кулямётаў гіне ўсё жывое!» - цытуе Іна Казакова даклад аднаго з камандзіраў батальёна 371-й стралковай дывізіі 10-й арміі. - А вось як успамінаў аб тых падзеях наш зямляк Ціхан Скачкоў, разведчык, які трапіў на перадавую 19-гадовым хлопцам разам з братам-двайняткай: «Нас, ненавучаных, кінулі ў атаку, даўшы па пяць патронаў. Сказалі: чатыры - для ворага, пяты пакіньце для сябе»…

Скокаў вярнуўся з фронту, узначаліў школу ў сяле Петухоўка. Яго фота ёсць на стэндзе, як і заслужанага настаўніка БССР Рыгора Самойлава. Ён, які ваяваў на гэтай зямлі, і стаў ініцыятарам адкрыцця раённага музея.

Яшчэ адна экспазіцыя прысвечана ўраджэнцам Чавускага раёна - Героям Савецкага Саюза: камандзіру 290-га стралковага палка Сямёну Азарава, лётчыку-знішчальніку Ціхану Жучкову, сяржанту Івану Карасёву, ваеннаму разведчыку Льву Маневічу, старэйшаму лейтэнанту Семенову Андрэю Целешаву.

- Чатыром з іх высокае званне прысвоена пасмяротна: яны не вярнуліся з фронту, - удакладняе Іна Казакова. - Іх імёнамі названы вуліцы ў Чавусах.

«Наша зямля - ​​суцэльны мемарыял»

Ёсць у музеі інфармацыя пра Героя Савецкага Саюза генерал-маёра Івана Лазарэнку, які загінуў каля вёскі Холмы, пра подзвіг узвода студэнтаў Магілёўскага педінстытута, якія склалі галовы ў 1941-м у няроўным баі з ворагам ля вёскі Благавічы, дзе ім устаноўлены помнік. Аб партызанскім атрадзе «Чапай», асаблівым партызанскім злучэнні «Трынаццаць» і які ваяваў у яго складзе ўраджэнцы Чавускага раёна Пятры Лярскім - вядомым педагогу, географе. Пра трагедыю жыхароў вогненных вёсак: са 174 населеных пунктаў 67 былі знішчаны карнікамі поўнасцю, 78 — часткова.

- У раёне да Вялікай Айчыннай пражывалі больш за 60 тысяч чалавек, пасля яе засталося ўдвая менш, - руйнуецца дырэктар музея. - Наша зямля - ​​суцэльны мемарыял, тут 122 воінскіх пахавання. Гэты напамін усім нам, колькі гора і разбурэнняў прынесла вайна, даніна павагі продкам. Урокі памяці, заснаваныя на гістарычнай праўдзе, вучаць маладое пакаленне, якому будаваць і развіваць краіну, што галоўнае ў гэтым жыцці - мір, стабільнасць і чалавечнасць.

СБ