Паводле звестак пракуратуры Магілёўскай вобласці, у гады Вялікай Айчыннай вайны ў рэгіёне часткова або поўнасцю спалены і знішчаны каля 1,7 тыс. населеных пунктаў, не менш як 17 з іх паўтарылі лёс Хатыні. У іх ліку вёска Стэфанава Бялыніцкага раёна. 22 снежня 1942 года карныя атрады СС спалілі вёску разам з жыхарамі. Сёння на месцы вёскі - мемарыял. А навучэнцы Свяцілавіцкай сярэдняй школы Бялыніцкага раёна прыкладаюць максімум намаганняў, каб з памяці людзей не сцерлася гісторыя тых страшных падзей. Рабяты распавялі, чаму для іх важна працягваць казаць аб Вялікай Айчыннай вайне.
Школа ў аграгарадку сустракае звыклым шумам: хлопцы з розных класаў спяшаюцца хто куды. У вучняў 9-га класа па раскладзе факультатыў, дзе яны больш паглыблена вывучаюць гісторыю Вялікай Айчыннай вайны і генацыд беларускага народа ў тыя гады. Цікавасць у школьнікаў да тэмы шчырая, бо складана знайсці ў Беларусі сям'ю, якую б абышлі бокам страшныя падзеі.
Напрыклад, дзевяцікласніца Марыя Бялова расказала, што яе прадзядуля ў гады Вялікай Айчыннай вайны цудам выжыў. «Прадзеда клікалі Міхаіл Трафімавіч Бялоў. Ён з сям'ёй жыў у вёсцы Малінаўка. Калі пачалася вайна, ён быў падлеткам. У яго маці было сямёра дзяцей, — расказвае дзяўчынка. - У нейкі момант жыхары суседняй вёскі ім перадалі, што трэба хавацца - фашысты ідуць. Мама прадзядулі схавала яго за печкай. Астатніх схаваць не атрымалася, бо яны былі ў суседзяў. Немцы прыйшлі ў дом, дзе расстралялі маю прапрабабулю. А за печ яны проста не паглядзелі. Так мой прадзед цудам застаўся ў жывых».
На гэтым карная аперацыя ў вёсцы не скончылася. Нямецка-фашысцкія захопнікі сагналі ўсіх, хто застаўся ў жывых, у адзін дом і падпалілі. І пакуль вакол быў дым, прадзядуля Машы змог збегчы і схавацца.
«У нашай сям'і захоўваюць гэтую гісторыю, расказваюць дзецям, каб мы не забываліся, праз што прайшоў наш родны чалавек, — разважае дзяўчынка. - Я зараз ледзь старэйшы за свайго прадзядулі тады. Я не магу ўявіць, праз што прыйшлося прайсці дарослым, а асабліва дзецям у гады вайны. І такіх лёсаў, як у майго прадзеда, тысячы. Гледзячы на нашу гісторыю, я разумею, як важна для кожнага мірнае неба, спакойнае жыццё. Трэба рабіць усё магчымае, каб дзеці раслі шчаслівымі і ніколі не зведалі ўсё тое, праз што прыйшлося прайсці нашым продкам. Пры гэтым мы ніколі не павінны забываць іх подзвігі. Бо дзякуючы іх смеласці, бясстрашнасці і самааддачы мы сёння можам вучыцца, расці і развівацца».
Разам з ёй у класе навучаецца Аліна Маркевіч. Дзяўчына падзялілася, што сучаснай моладзі важна памятаць і ведаць пра трагічныя падзеі Вялікай Айчыннай вайны. “Мая сям'я таксама захоўвае гісторыю, звязаную з вайной. Мой прадзед таксама жыў у вёсцы, якую спалілі немцы. Ён здолеў выжыць і потым змагаўся з фашыстамі. Пра гэта мне расказвала бабуля, а потым і я буду расказваць пра гэта сваім дзецям, унукам і праўнукам, - сказала Аліна. - Я ўпэўнена, што сучасная моладзь павінна ведаць сваю гісторыю, не забываць пра подзвігі продкаў. Бо ў будучыні мы вырасцем і будзем адказваць за нашу краіну, за захаванне мірнага неба. А таму зараз важна засвоіць і зразумець усе ўрокі мінулага».
Вучні Свяцілавіцкай сярэдняй школы заўсёды актыўна прымаюць удзел ва ўсіх патрыятычных мерапрыемствах і акцыях. Адным з самых яркіх, на думку хлопчыкаў і дзяўчынак, быў конкурс па стварэнню макетаў спаленых вёсак. Дзевяцікласнікі разам з педагогам-арганізатарам Янінай Лобыравай і настаўнікамі тэхнічнай працы вырашылі ўзнавіць у мініяцюры вёску Стэфанава (раней яна размяшчалася непадалёк ад вёскі Свяцілавічы, у гады Вялікай Айчыннай вайны нямецка-фашысцкія захопнікі знішчылі населены пункт разам з яго жыхарамі). Пасля вайны вёска не адрадзілася, зараз на яе месцы мемарыял, куды хлопцы часта прыязджаюць, каб ушанаваць памяць загінуўшых вяскоўцаў.
«Макет мы рабілі некалькі гадоў таму для конкурсу. Працавалі над яго стварэннем цэлай камандай, нам спатрэбілася шмат часу. Насамрэч мы разам з Янінай Аляксандраўнай, якая дапамагала са зборам інфармацыі, настаўнікамі тэхнічнай працы і рабятамі прарабілі вельмі вялікую працу, бо складанасцяў было нямала, - адзначыла вучаніца 9-га класа Дар'я Крысянкова. - У нас не было ніякіх карт, ніякіх схем вёскі Стэфанава ў даваенны час. Мы ведалі толькі колькасць дамоў і іх жыхароў. Нягледзячы на гэта, мы ад сваёй ідэі не адступілі. Макет атрымаўся. Вядома, ёсць верагоднасць, што ў жыцці не зусім так стаялі дамы ці інакш ішла дарога праз вёску. Але, на жаль, не засталося сьведкаў, якія маглі б нам нешта падказаць».
Школьніца расказала, што праца над макетам ішла тры месяцы. «Мы шмат гаворым на ўроках аб захаванні гістарычнай памяці. Мне падаецца, што стварэнне макетаў спаленых вёсак - таксама спосаб захаваць у памяці людзей гэтыя вёскі і іх гісторыю. Стэфанава няма на карце, зараз ужо няма ў каго спытаць, які быў гэты населены пункт да прыходу фашыстаў. А наш макет - спроба ў фізічным увасабленні захаваць памяць аб гэтай вёсцы, - разважае Дар'я Крысянкова. - Мне здаецца важным і тое, што такія макеты рабілі менавіта дзеці. Кожны з нас уклаў часцінку сваёй душы ў працу. Гэта вучыць нас берагчы кожную макулінку нашай гісторыі».
Гісторыю вёскі Стэфанава сучаснікі ведаюць толькі з тых невялікіх звестак, якія можна знайсці ў кнізе "Памяць" Бялыніцкага раёна. «Гэтую інфармацыю збіралі гісторыкі і краязнаўцы нашага раёна. Часткова гісторыю гэтай вёскі я ведаю па расказах сваіх сваякоў, якія раней жылі непадалёк ад Стэфанава ў вёсцы Краснае, — расказвае педагог-арганізатар Свяцілавіцкай сярэдняй школы Яніна Лобырава. - Вядома, што да пачатку 1942 года ў раёне дзейнічала некалькі партызанскіх атрадаў, у тым ліку ў раёне вёсак Стэфанава, Краснае, Антонава-Буда і Лебядзянка. Тады мясцовасць там была лясістая, сучасныя пейзажы ад тых моцна адрозніваюцца. Жыхары вёскі Стэфанава аказвалі вялікую дапамогу партызанам, якія хаваліся ў мясцовых лясах. Пра гэта ведалі многія далёка за межамі самага населенага пункта. Яны перадавалі адзенне, ежу. Гэтая дапамога і стала прычынай, па якой 22 снежня 1942 года 70 эсэсаўцаў вырашылі лёс усёй вёскі. Як расказваў адзіны выратаваны жыхар вёскі Раман Мікалаевіч Гарбачэўскі, яму і іншаму жыхару вёскі яны загадалі запрагаць коней. Фашысты загрузілі ўсё нарабаванае і загадалі даставіць у суседнюю вёску Прыхабы».
Мужчыны выканалі загад і, ужо калі вярталіся назад, пачулі стрэлы, якія даносіліся са Стэфанава. Немцы сталі распраўляцца з мірнымі жыхарамі, расстрэльваючы людзей. «Астатніх у жывых мясцовых сагналі ў адну адрыну і спалілі жыўцом. Раман Мікалаевіч тады атрымаў шматлікія траўмы, карнікі вырашылі, што ён памёр. Але ён змог выбрацца адтуль. З 97 жыхароў Стэфанава ў той страшны дзень выратаваўся толькі ён», - прыводзіць страшныя падрабязнасці Яніна Лобырава.
Ад вёскі практычна нічога не засталося. Жыхары суседніх вёсак бачылі чорны дым, які слупам узнімаўся ў зімовае неба. Калі фашысты сышлі, людзі кінуліся да яшчэ гарэлых хат. Целы тых, каго змаглі апазнаць, яны пахавалі на мясцовых могілках, а ўсе астатнія былі пахаваны ў брацкай магіле.
«У Беларусі тысячы населеных пунктаў падзялілі лёс Стэфанава і Хатыні. Выхоўваючы і навучаючы моладзь, мы імкнемся казаць аб Вялікай Айчыннай вайне не толькі на ўроках ці выхаваўчых мерапрыемствах. У школе ёсць музей, дзе мы вывучаем гісторыю вайны, - дадала педагог-арганізатар. - Сваёй працай мы з іншымі настаўнікамі імкнемся данесці і растлумачыць дзецям, што зараз мы жывем пад мірным і спакойным небам. Але дзеянні іншых людзей могуць прывесці да таго, што наш мір і спакой будзе парушаны. Таму мы павінны не толькі шанаваць, але і берагчы ўсё тое, што ёсць у нас зараз, прыкладаць максімум намаганняў, каб не дапусціць паўтарэння тых страшных падзей. Бо нашы продкі, нашы героі, аддавалі жыцці, рызыкавалі ўсім, каб у сучаснага пакалення была магчымасць жыць пад чыстым небам, расці, вучыцца, атрымліваць прафесіі, будаваць сем'і і працаваць на карысць сваёй дзяржавы».
На месцы некалі квітнеючай вёскі Стэфанава ў верасні 1968 года з'явіўся помнік ахвярам фашызму - гранітны манумент, які паказвае жанчыну з дзіцем на руках. Недалёка ад яго размясціліся камяні як сімвалы дамоў. А на іх - прозвішчы жыхароў вёскі. Сюды не толькі ў памятныя даты, але і ў звычайныя дні прыходзіць моладзь, жыхары бліжэйшых населеных пунктаў, прыязджаюць госці з раёна, усёй вобласці. А мясцовыя школьнікі ўсімі сіламі імкнуцца захаваць у памяці людзей агністыя старонкі гісторыі роднага краю.
БЕЛТА
